Adres Zarządu Głównego:
ul. Miklaszewskiego 5, 02-776 Warszawa
e-mail: zzwp@op.pl
Organizacja pożytku publicznego KRS 0000141267
Rachunek Bankowy Zarządu Głównego: 45 1240 6104 1111 0000 4784 5055
5 czerwca 2009 r. minęło 50 lat od momentu utworzenia – rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 031/MON – miesięcznika „Przegląd Wojsk Lądowych”. Warto, więc dokonać swoistego résumé osiągnięć tego typowo szkoleniowego czasopisma.
Periodyk ten ma interesującą genezę, długą historię i bogaty dorobek publicystyczny, chociaż obecną nazwę nosi „zaledwie” od lat pięćdziesięciu. Kontynuuje chlubne tradycje polskich czasopism specjalistycznych poszczególnych rodzajów broni wojsk lądowych z okresu międzywojennego.
Poprzednicy
15 stycznia 1921 r. ukazał się miesięcznik „Saper i Inżynier Wojskowy” – pierwsze czasopismo specjalistycznego wojsk inżynieryjnych, a zarazem pierwsze czasopismo specjalistyczne wojsk lądowych, którego tradycje – między innymi – kontynuował „Przegląd Wojsk Lądowych”. W 1927 r. czasopismo „Saper i Inżynier Wojskowy” zmieniło nazwę na „Przegląd Wojskowo-Techniczny”, włączono, bowiem do jego tematyki zagadnienia broni pancernej i łączności. Składało się ono z trzech działów: „Saper”, „Łączność” i „Broń Pancerna”. Po 10 latach wydawania tego periodyku w 1938 r. poszczególne działy „usamodzielniły się”. Od 1938 r. zaczęły się, bowiem ukazywać jako samodzielne czasopisma: „Przegląd Wojsk Pancernych”, „Przegląd Saperski” i „Przegląd Łączności”, które wychodziły do 1939 r.
Po przerwie wojennej, w 1945 r. z tych trzech czasopism wznowiono najpierw wydawanie „Przeglądu Wojsk Pancernych”, który zmieniał kilkakrotnie swój tytuł na: „Przegląd Broni Pancernej” (1947–1950), „Przegląd Wojsk Pancernych” (1950–1951), „Przegląd Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych” (1952–1955) oraz ponownie „Przegląd Wojsk Pancernych” (1955–1959). Edycję „Przeglądu Łączności” podjęto na nowo w roku 1946 i wychodził on do roku 1959. Natomiast w 1947 r. wznowiono – pod nieco zmienionym tytułem – wydawanie „Przeglądu Inżynieryjno-Saperskiego”, który od 1951 r. do 1959 r. ukazywał się pod nazwą: „Przegląd Inżynieryjny”.
Pierwszy numer „Przeglądu Artyleryjskiego" został wydany w 1923 r. i do września 1939 r. ukazywał się pod tym samym tytułem, podobnie jak po wojnie w latach 1945–1959. Ponadto, od roku 1929 do 1937 był drukowany stały dodatek do „Przeglądu Artyleryjskiego”, najpierw pod nazwą „Wiadomości Techniczno-Artyleryjskie”, a od 1933 r. – „Wiadomości Techniczne Uzbrojenia”. W 1938 r. dodatek ten był wydawany jako samodzielne czasopismo.
W okresie międzywojennym wychodziły dwa oddzielne czasopisma specjalistyczne głównych rodzajów broni: piechoty i kawalerii, tzn. „Przegląd Kawaleryjski” – od 1924 r. oraz „Przegląd Piechoty” – od 1928 r. W 1945 r. Departament Piechoty i Kawalerii wznowił edycję jedynie „Przeglądu Piechoty”. Kontynuacją „Przeglądu Piechoty” był wydawany od 1951 r. „Przegląd Wojskowy”, na którego bazie w 1959 r. utworzono „Przegląd Wojsk Lądowych”.
Po wojnie wydawano jeszcze trzy periodyki specjalistyczne: „Przegląd Samochodowy” (1947–1959), „Biuletyn Wojsk Chemicznych” (1958–1959) oraz pismo dla kierowców wojskowych – „Za kierownicą” (1948–1952), które w latach 1952–1959 wychodziło pod tytułem „Kierowca”.
Tak, więc do wybuchu II wojny światowej w wojskach lądowych II Rzeczypospolitej wydawano 6 czasopism specjalistycznych. Po wojnie wznowiono ich wydawanie – z wyjątkiem „Przeglądu Kawaleryjskiego” – jako kontynuację, na ogół pod tymi samymi tytułami i z podobnymi okładkami (z wyjątkiem „Przeglądu Saperskiego”, który nieznacznie zmienił nazwę). Ponadto doszły periodyki specjalistyczne wojsk samochodowych i chemicznych.
Powstanie czasopisma Wojsk Lądowych
Na początku 1959 r. w Ministerstwie Obrony Narodowej zaszły istotne zmiany w dziedzinie kierowania procesem szkolenia wojsk. Polegały one m in. na scentralizowaniu kierownictwa szkolenia wojsk lądowych w koordynacji ze szkoleniem pozostałych rodzajów sił zbrojnych. W tym celu utworzono stanowisko Głównego Inspektora Szkolenia oraz dotychczasowy Główny Zarząd Wyszkolenia Bojowego przekształcono w Inspektorat Szkolenia – organ pracy Głównego Inspektora Szkolenia. Na kanwie tych zmian zrodziła się idea zorganizowania nowego czasopisma wojskowego, jednolitego organu szkoleniowego Ministerstwa Obrony Narodowej, podejmującego problemy szkoleniowe wszystkich rodzajów wojsk i służb wojsk lądowych we wzajemnym powiązaniu.
Jaki mógłby być jego tytuł? W pozostałych rodzajach sił zbrojnych wydawano „Wojskowy Przegląd Lotniczy” i „Przegląd Morski”. Przez analogię mógłby być „Przegląd Lądowy” lub „Wojskowy Przegląd Lądowy”. Obie jednak nie spodobały się przełożonym. W rezultacie pojawiło się trzecie rozwiązanie: „Przegląd Wojsk Lądowych” – tytuł może bez fantazji, ale za to wyraźnie określający obszar zainteresowania czasopisma oraz najlepiej odpowiadający następującym zmianom w strukturze szkolenia.
„Przegląd Wojsk Lądowych” miał stworzyć – na wszystkich szczeblach dowodzenia wojsk lądowych – lepsze warunki do rozwoju teorii i praktyki różnych rodzajów wojsk i służb, w ścisłym powiązaniu z ogólnowojskowymi zagadnieniami taktycznymi, oraz ułatwiać wszechstronne pogłębianie wiedzy przez oficerów różnych specjalności wojskowych. Dowódca ogólnowojskowy mógł, bowiem śledzić poglądy artylerzystów, saperów i łącznościowców, ponieważ ich artykuły ukazywały się w jednym periodyku. Artylerzysta podpatrywał więc, jakimi problemami zajmują się pancerniacy, saper – czym żyje piechur itp.
Jednocześnie z utworzeniem „Przeglądu Wojsk Lądowych” zakładano likwidację kilku periodyków, będących dotychczas organami poszczególnych szefów rodzajów wojsk i służb. Likwidacji miały, więc ulec: „Przegląd Wojskowy”, „Przegląd Wojsk Pancernych”, „Przegląd Artyleryjski”, „Przegląd Inżynieryjny”, „Przegląd Łączności”, „Przegląd Samochodowy”, „Biuletyn Wojsk Chemicznych” oraz „Kierowca”.
W kwietniu 1959 r. podczas rozmowy u Głównego Inspektora Szkolenia gen. dyw. Zygmunta Duszyńskiego płk dypl. Stanisław Szulczyński otrzymał zadanie niezwłocznego przystąpienia do organizowania nowego, interdyscyplinarnego czasopisma i wydania już w lipcu pierwszego numeru. Do pracy przystąpiono niezwłocznie, chociaż rozkaz Ministra Obrony Narodowej w sprawie wydawania miesięcznika pod nazwą „Przegląd Wojsk Lądowych” ukazał się dopiero 5 czerwca 1959 r. Do wykonania były dwa pilne zadania: skompletowania redakcji oraz przygotowania pierwszego numeru periodyku w wyznaczonym terminie. Do zespołu redakcyjnego włączono doświadczonych redaktorów likwidowanych czasopism. Po nieznacznych korektach skład redakcji był następujący:
– redaktor naczelny – płk dypl. Stanisław Szulczyński;
– sekretarz redakcji – kpt. Wiktor Mielczarek;
– redaktor działu ogólnowojskowego – ppłk Zdzisław Psiurski;
– redaktor działu wojsk pancernych – mjr Aleksander Czesław Lipka;
– redaktor działu artylerii – ppłk Franciszek Dziedzic;
– redaktor działu wojsk inżynieryjnych – ppłk Antoni Gawdzik;
– redaktor działu wojsk łączności – kpt. Jerzy Stachurski;
– redaktor działu wojsk samochodowych – mjr Kazimierz Wietrzykowski;
– redaktorzy-styliści – Krystyna Gomulak i Barbara Waglewska,
– redaktor techniczny – Maria Łaszkiewicz-Fürst;
– maszynistka – Alicja Ćwirko;
– referent – Jadwiga Jaworska.
Wykonanie drugiego zadania było o wiele trudniejsze. Ograniczony czas zmuszał do improwizacji. Polegała ona na tym, że zebrano materiały ze wszystkich kończących działalność redakcji. Wpłynęło także kilka nowych artykułów. Po odpowiedniej selekcji można, więc było ustalić zawartość pierwszego numeru. Artykuł wprowadzający napisał Główny Inspektor Szkolenia – gen. dyw. Zygmunt Duszyński. W taki sposób powstał „Przegląd Wojsk Lądowych” – przez wiele lat organ Ministerstwa Obrony Narodowej do spraw teorii i praktyki szkolenia.
Ważnym zadaniem było ustalenie struktury czasopisma. Wychodząc z założenia, że „Przegląd Wojsk Lądowych” jest właściwie połączeniem wszystkich zlikwidowanych czasopism, można było ustalić nazwy działów odpowiadające poszczególnym specjalnościom. Taki mechaniczny podział był jednakże sprzeczny z ideą rozpatrywania problematyki szkoleniowej we wzajemnym powiązaniu wszystkich specjalności. Za racjonalny uznano inny podział – wspólny dla wszystkich rodzajów wojsk i służb. Tak, więc przyjęło, że stałymi działami w czasopiśmie będą: „Taktyka”, „Metodyka”, „Technika”, „Usprawnienia i nowatorstwo” oraz „Armie obce”. Z biegiem czasu pojawiały się inne działy w zależności od treści publikowanych materiałów. Autorem pierwszej okładki był redaktor Adam Polit z Wydawnictwa „Czasopisma Wojskowe”
Pierwszy numer „Przeglądu Wojsk Lądowych” ukazał się – zgodnie z rozkazem – w lipcu 1959 r. Początkowo pismo wychodziło również w wersji tajnej (w latach 1959–1961) jako kwartalnik; w sumie ukazało się 11 numerów kwartalnika i jeden dodatek.
Zmiany organizacyjne
W ciągu 50 lat funkcjonowania redakcja kilkakrotnie zmieniała swą strukturę organizacyjną. Nie liczę drobnych zmian typu dodania lub odjęcia jednego stanowiska etatowego.
Po raz pierwszy, po czterech latach funkcjonowania, zmieniono strukturę organizacyjną, która dotrwała, z małymi korektami, aż do 1987 r. Ta zmiana etatowa wiązała się z tym, że szef Inspektoratu Szkolenia uznał za słuszne, aby płk dypl. Stanisławowi Szulczyńskiemu podporządkować, znajdujący się w etacie Inspektoratu, Wydział Regulaminów i Wydawnictw. W rezultacie powstał Oddział Wydawnictw, który wchłonął redakcję, lub – jak kto woli – był jednocześnie redakcją. Na czele nowo powstałego, samodzielnego Oddziału VI Wydawnictw Inspektoratu Szkolenia stał szef oddziału, który był jednocześnie redaktorem naczelnym „Przeglądu Wojsk Lądowych” Miał on dwóch zastępców: zastępcę ds. wydawniczych (ppłk dypl. Bolesław Gwardiak) oraz sekretarza redakcji ds. organizacyjno-technicznych (kpt. Wiktor Mielczarek). Pozostałe stanowiska etatowe wiązały się z „PWL” lub też wydawnictwami.
Kolejna zmiana, niemająca większego wpływu na pracę Oddziału Wydawnictw, została dokonana w 1987 r. podczas wprowadzenia etatu Głównego Zarządu Szkolenia Bojowego WP. Dotychczas samodzielny Oddział VI Wydawnictw został przemianowany na Oddział Wydawniczy i włączony w strukturę organizacyjną Zarządu V Zaopatrzenia w Pomoce Szkoleniowe GZSB WP. Ta poległość istniała tylko formalnie. Przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego „PWL” był, bowiem szef GZSB WP. On również wprowadzał do użytku w wojsku wszystkie regulaminy, instrukcje, podręczniki itp. z sygnaturą Szkol. W związku z tym, mimo niefortunnego zapisu w etacie, szef Oddziału Wydawniczego podlegał nadal bezpośrednio szefowi GZSB WP, co miało również odzwierciedlenie w praktyce kierowania instytucją przez kolejnych szefów GZSB WP.
Zasadnicze zmiany organizacyjne zaszły z dniem 1 kwietnia 1993 r. Redakcja „Przeglądu Wojsk Lądowych” została samodzielną jednostką wojskową, podporządkowaną szefowi Inspektoratu Szkolenia Sztabu Generalnego WP. Doszły, więc dodatkowe obowiązki wynikające z samodzielnego funkcjonowania redakcji, jako jednostki wojskowej, przy jednoczesnym zmniejszeniu etatu o jednego redaktora. Zmiany te – dzięki komputeryzacji redakcji – nie spowodowały jednak uszczerbku w wykonywaniu zasadniczego zadania, tzn. wydawania „Przeglądu Wojsk Lądowych”. Obciążenie redakcji powiększał obowiązek redagowania również wydawnictw szkoleniowych. Sprawami tymi zajmował się w zasadzie zastępca redaktora naczelnego – sekretarz redakcji „PWL”. Warto wspomnieć, że rocznie wydawano około 40 regulaminów, instrukcji, podręczników z sygnaturą Szkol.
W 1997 r. po utworzeniu Dowództwa Wojsk Lądowych „Przegląd Wojsk Lądowych” został podporządkowany dowódcy Wojsk Lądowych, który został jednocześnie przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego. Zmieniła się także ranga czasopisma. Z organu Ministerstwa Obrony Narodowej stał się czasopismem rodzaju sił zbrojnych.
1 października 1999 r. zostało podpisane przez Ministra Obrony Narodowej zarządzenie nr pf 102/Org. w sprawie utworzenia Zespołu Redakcyjnego Wojsk Lądowych, jako samodzielnej jednostki podporządkowanej dowódcy Wojsk Lądowych. W składzie ZRWL – oprócz redakcji dwutygodnika „Wojska Lądowe”, redakcji „Gazety Internetowej” i redakcji technicznej – swoje miejsce znalazła również redakcja „PWL”. Liczyła ona 5 osób – sekretarza redakcji, dwóch kierowników działów i dwóch starszych redaktorów. Sekretarzem redakcji został mjr mgr Bogusław Bernacki. Sekretarz redakcji podlegał redaktorowi naczelnemu ZWRL i jego zastępcy. W związku z koniecznością szukania oszczędności w kwietniu 2002 r. dokonano zmian w strukturze organizacyjnej ZRWL, zamieniając 50% stanowisk etatowych żołnierzy zawodowych na cywilne.
W wyniku restrukturyzacji prasy wojskowej zlikwidowano czasopisma rodzajów sił zbrojnych. W związku z tym z dniem 31 grudnia 2006 r. został rozformowany ZRWL i jednocześnie zaprzestano wydawania „Przeglądu Wojsk Lądowych”.
Na szczeblu centralnym w styczniu 2007 r. utworzono jedną tylko Redakcję Wojskową. Jej dyrektorem – redaktorem naczelnym został Andrzej Cudak, jego zastępcami: płk dr Józef Zieliński i Wojciech Kiss-Orski (jednocześnie sekretarz redakcji „Polski Zbrojnej”). Redakcja rozpoczęła wydawanie trzech czasopism – tygodnika „Polska Zbrojna”, miesięcznika „Przegląd Sił Zbrojnych” i kwartalnika „Myśl Wojskowa” oraz Gazety Internetowej. Pierwszy numer „Przeglądu Sił Zbrojnych” ukazał się w lutym 2007 r. Czasopismo to miało zastąpić dotychczasowe miesięczniki specjalistyczne rodzajów sił zbrojnych. Niestety, nie spełniło ono oczekiwań, było powszechnie krytykowane przez dowódców i kadrę zawodową. W wyniku tego i dzięki staraniom ówczesnego Dyrektora Departamentu Prasowo-Informacyjnego MON płk. Wojciecha Hajnusa, przywrócono wydawanie specjalistycznych miesięczników rodzajów sił zbrojnych, w tym „Przegląd Wojsk Lądowych", lecz o zmniejszonej objętości. Dokonano również zmiany na stanowisku dyrektora – redaktora naczelnego. Został nim dotychczasowy pracownik redakcji Artur Bartkiewicz, którego w 2008 r. zastąpił Marek Sarjusz-Wolski. Zastępcami dyrektora zostali: ppłk mgr Lech Mleczko i Wojciech Kiss-Orski. Natomiast funkcję redaktora prowadzącego „Przeglądu Wojsk Lądowych” objął płk rez. dr Jan Brzozowski.
Inicjatywy redakcji
W ciągu 50 lat istnienia redakcja miesięcznika nieustannie doskonaliła jego treść i formę, wprowadzano nowe działy tematyczne, pozyskiwano do współpracy coraz to nowych autorów. W 1960 r. podjęto inicjatywę wydawania dodatków monotematycznych. Publikowano je w formie broszur załączanych do numeru czasopisma. Każda broszura zawierała obszerne omówienie jednego tematu z danej specjalności. Inicjatorami wydania poszczególnych dodatków byli przede wszystkim szkoleniowcy z Inspektoratu Szkolenia MON (później GZSB) oraz szefostw rodzajów wojsk i służb. Oni też najczęściej byli autorami opracowań, uwzględniających najnowszą wiedzę taktyczną, specjalistyczną i techniczną. Dodatki były poszukiwanymi materiałami szkoleniowo-metodycznymi, zwłaszcza przez dowódców plutonów i kompanii (baterii). Znamiennie jest, że przetrwały do dziś i mają swoje zasłużone miejsce wśród pomocy szkoleniowo-metodycznych wojsk lądowych. Oto tytuły pierwszych dodatków do „Przeglądu” – „Wybór konspektów szkoleniowych. Pomoc dla kursów instruktorsko-metodycznych” („PWL” nr 10/60), Bolesław Chocha, „Działanie kompanii szturmowej w składzie desantu spadochronowego” („PWL” nr 9/61), „Taktyka oddziałów i pododdziałów armii obcych” („PWL” nr 12/61), Marian Barszczak, Antoni Guziński, „Wojskowe mapy topograficzne. Organizacja i metodyka prowadzenia zajęć” („PWL” nr 1/62), „Ochrona sprzętu wojskowego przed korozją” („PWL” nr 2/62), Edward Szałapak, Kazimierz Łukaszewski, „Taktyka i metodyka szkolenia plutonu piechoty w natarciu” („PWL” nr 3/62) itd.
Inną cenną inicjatywą redakcji było popularyzowanie podstawowych regulaminów wojskowych i zasad szkolenia wierszem i rysunkiem. Chodziło o to, aby treść regulaminów przedstawić w formie wiersza, często satyrycznego, i zilustrować rysunkiem. Tak powstał w 1961 r. „Elementarz żołnierski”. Autorami wierszy byli m.in. Jan Bryk, Teresa Czudowska, Juliusz Głowacki, Henryk Hubert, Tadeusz Nowicki, Józef Prutkowski i Janusz Przymanowski, a ilustrował je znany rysownik i malarz Marian Walentynowicz, twórca wizerunku Koziołka Matołka.
Ukazujący się do 2007 r. „Kalendarz Wojskowy” miał również swoje tradycje przedwojenne. Zaprzestano jego wydawania w jubileusz 80-lecia. Powstał on, bowiem w 1926 r. („Kalendarz Wojskowy na 1927 r.”) pod redakcją mjr. Jana Jastrzębskiego. W 1935 r. zmienił nazwę na „Informacyjny Kalendarz Wojskowy”. W latach 1932–1939 był zalecany do użytku służbowego w wojsku rozkazem Ministra Spraw Wojskowych (Dz. Rozk. MSWojsk. 1931, nr 11; 1932, nr 5). W 1945 r. wznowiono jego edycję, jako „Kalendarz Wojskowy na 1946 r.”, lecz w grudniu tegoż roku z nieznanych przyczyn (najprawdopodobniej związanych z cenzurą) cały nakład, oprócz jednego egzemplarza, został zniszczony. Dopiero w 1960 r. z inicjatywy redakcji „PWL” podjęto próbę reaktywowania tytułu. Decyzję w tej sprawie podjął Minister Obrony Narodowej. Zadanie zorganizowania redakcji (nieetatowej) oraz przystąpienia do opracowania i wydania „Kalendarza Wojskowego na 1961 r.” otrzymał płk dypl. Stanisław Szulczyński. Zarząd Wydawnictw, Drukarń i Zaopatrzenia MON zapewnił środki finansowe na to wydawnictwo. Pierwszymi redaktorami kalendarza byli ppłk Marian Fuks i ppłk Marian Odlewany, a następnych już sekretarz redakcji „PWL” mjr Wiktor Mielczarek. Struktura i forma „Kalendarza Wojskowego” została utrzymana do 1990 r. „Kalendarz na 1991 r.” o nieco zmienionej formule nie ukazał się, mimo że był złożony (wykonano nawet diapozytywy). W 1991 r. zmieniła się treść i szata graficzna „Kalendarza”. Powrócono do przedwojennych wzorców, publikując m.in. obsadę najważniejszych stanowisk w Siłach Zbrojnych RP. W tej nowej formule przetrwał do 2006 r. („KW na 2007 r.”), kończąc swój żywot wraz z rozformowaniem Zespołu Redakcyjnego Wojsk Lądowych.
Wypełniając organizatorską funkcję prasy, Redakcja od 1986 r. organizowała konkurs-plebiscyt o tytuł „Racjonalizatora i Wynalazcy Wojska Polskiego”. Był to jedyny w swoim rodzaju konkurs nie tylko w wojsku, ale i w kraju. Ponadto współorganizowała jeszcze dwa konkursy: pierwszy – pt.: „Wojsko chroni środowisko naturalne” oraz drugi – na najlepszą pracę taktyczną studentów Akademii Obrony Narodowej.
W 1965 r. nastąpiła zmiana redaktora naczelnego „PWL”. Został nim płk dypl. Czesław Michniewicz. Nie miało to jednak większego wpływu na pracę redakcji ani na zmianę treści czy formy miesięcznika. Dość radykalne zmiany w treści i formie czasopisma nastąpiły dopiero w 1974 r. – po objęciu stanowiska redaktora naczelnego przez płk. mgr. Remigiusza Surgiewicza. Zgodnie z koncepcją tzw. humanizacji – zaakceptowaną przez Komitet Redakcyjny pod kierownictwem Głównego Inspektora Szkolenia gen. broni Eugeniusza Molczyka – zaczęto popularyzować przodujących dowódców, omawiać ich osiągnięcia szkoleniowe. W wielu artykułach – nawet problemowych – zaczęto wymieniać nazwiska kadry zawodowej. Organizując konkursy popularyzujące doświadczenia szkoleniowo-wychowawcze, znacznie poszerzono bazę autorską. Miesięcznik przestał być anonimowym czasopismem, wyłącznie zbiorem wykładni do regulaminów i instrukcji. Oczywiście, nie zrezygnowano z opracowań metodycznych i teoretycznych uogólnień dotyczących taktyki wojsk lądowych. Materiały te były nadal najważniejszą częścią każdego numeru miesięcznika, stanowiąc niezbędną i niezwykle istotną pomoc w szkoleniu. Zachowano również wydawanie dodatków monotematycznych, zwiększając znacznie ich liczbę. W 1974 r. zmieniono także szatę graficzną oraz druk wnętrza czasopisma, tzn. krój i wielkość czcionki, sposób „łamania” kolumn, wprowadzono kolorowe szkice itp. Zmiany te przyczyniły się do wzrostu poziomu czasopisma, zwiększenia zainteresowania czytelników. Nakład wzrósł do 12,5 tys. egzemplarzy.
Przemiany społeczno-polityczne oraz ekonomiczne pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku przyniosły regres w dziejach czasopisma. Ze względów ekonomicznych zaczęto drukować okładkę ze zdjęciem czarno-białym, w maksymalnym stopniu zubożono szatę graficzną, zrezygnowano z dodatków monotematycznych. Dzięki niefrasobliwej działalności kolportażu wojskowego (nie powiadomiono prenumeratorów o zmianie ceny w połowie roku, gdy większość czytelników zamawiała prenumeratę na cały rok) nakład czasopisma gwałtownie obniżył się, dochodząc w 1990 r. do zaledwie 1050 egzemplarzy.
W tym trudnym okresie stanowisko redaktora naczelnego objął płk mgr Antoni Witkowski. Wprowadzenie gospodarki rynkowej spowodowało, iż redakcja musiała się przystosować do nowych warunków, zwłaszcza ekonomicznych. W celach oszczędnościowych zrezygnowano z usług Wydawnictwa „Czasopisma Wojskowe” oraz przejęto kolportaż czasopisma. Dzięki przychylności ówczesnego szefa Głównego Zarządu Szkolenia Bojowego WP gen. dyw. Henryka Szumskiego zaczęła się „era” komputeryzacji, rozpoczęto samodzielne składanie czasopisma w redakcji oraz druk w drukarni prywatnej Szczepana Szymańskiego w Legionowie. Zmiany te spowodowały, iż powrócono do kolorowej okładki, do wzbogacenia szaty graficznej, a także wydawania dodatków monotematycznych. Znacznie wzrosło zainteresowanie czasopismem, zwłaszcza ze strony dowódców pododdziałów i oddziałów Wojsk Lądowych oraz szkolnictwa wojskowego.
Zaczęła się powolna, lecz systematyczna „odbudowa” nakładu miesięcznika. Działania te spowodowały jednakże wzrost obciążenia pracowników redakcji, np. sekretarz redakcji nie tylko wykonywał dotychczasowe obowiązki, doszły mu jeszcze obowiązki redaktora działu i redaktora technicznego, jeden z redaktorów działu zajął się dodatkowo komputerowym składem czasopisma, referentowi doszły obowiązki związane z prenumeratą i kolportażem czasopisma itp.
W 1993 r. Redakcja „PWL”, jako pierwsza w Wojsku Polskim, weszła w skład zachodnich struktur militarnych. Na kongresie w Lugano w Szwajcarii została przyjęta do Europejskiego Stowarzyszenia Prasy Wojskowej (EMPA) – „Prasowego NATO”. Pragnę dodać, iż wiceprezydentem tego stowarzyszenia przez jedną kadencję był płk mgr Antoni Witkowski – były redaktor naczelny „Przeglądu Wojsk Lądowych”.
W styczniu 1995 r. redaktor naczelny „Przeglądu Wojsk Lądowych odszedł w stan spoczynku, a jego miejsce zajął płk mgr inż. Zbigniew Moszumański.
W 1997 r. po utworzeniu Dowództwa Wojsk Lądowych „Przegląd Wojsk Lądowych” został podporządkowany dowódcy Wojsk Lądowych, który został jednocześnie przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego. Na pierwszym posiedzeniu Komitetu Redakcyjnego w nowym składzie zdecydowano, iż chcąc dorównać kroku czasopismom podobnego typu w innych krajach, należy dokonać zmian zarówno w strukturze wewnętrznej, jak i szacie graficznej miesięcznika. Zamierzano bowiem, aby „PWL” był naprawdę przeglądem naszego rodzaju sił zbrojnych.
Czy tak się stało? Na pewno tak. „Przegląd...” stał się atrakcyjniejszy i jakby nowocześniejszy. Nastąpiły zmiany w formie i treści pisma. Rozpoczęto propagowanie natowskich rozwiązań. Prowadzono się lekcje języka angielskiego, niemieckiego i francuskiego, wydawano dodatki m.in. na temat funkcjonowania komórek sztabowych według natowskich struktur, armii państw sąsiednich, ochrony środowiska w wojsku. Jednym słowem redakcja starała się sprostać wyzwaniom XXI wieku.
Podsumowując dokonania „Przeglądu Wojsk Lądowych”, należy stwierdzić, iż redakcja godnie wykonywała nałożone na nią zadania. Miesięcznik odgrywał znaczącą rolę w procesie szkolenia sztabów i wojsk oraz popularyzowania doświadczeń i nowych rozwiązań, a także wpływał na kształtowanie myśli wojskowej. Decyzja o utworzeniu „Przeglądu Wojsk Lądowych” w 1959 r. była słuszna. W minionych latach, bowiem nikt z dowódców różnych szczebli nie kwestionował jej zasadności.
Osiągnięcia redakcji były zauważane i doceniane zarówno przez czytelników, jak i przez przełożonych. W 1979 r. redakcja została wyróżniona medalem „Za Osiągnięcia w Służbie Wojskowej”, rok później – Medalem Komisji Edukacji Narodowej. W 25-lecie jej działalności w 1984 r. odznaczono ją Złotym Krzyżem Zasługi. Natomiast w 1992 r., doceniając jej osiągnięcia na niwie wynalazczości i racjonalizacji premier RP Jan Olszewski wyróżnił redakcję odznaką „Zasłużony dla Wynalazczości i Racjonalizacji”.
Komitet Redakcyjny
Nakreślaniem założeń programowych miesięcznika i kierunków jego rozwoju zajmował się Komitet Redakcyjny. W jego skład wchodzili oficerowie związani ze szkoleniem wojsk z różnych instytucji centralnych MON, a po przejściu w podporządkowanie Dowództwa Wojsk Lądowych – zastępcy dowódcy wojsk lądowych, szefowie rodzajów wojsk, szefowie szkolenia okręgów wojskowych i korpusów, komendanci wyższych szkół oficerskich oraz komendant Wydziału Wojsk Lądowych Akademii Obrony Narodowej.
Komitetowi Redakcyjnemu przewodniczyli:
1) Główni Inspektorzy Szkolenia:
– gen. broni Zygmunt Duszyński (1959–1966),
– gen. broni Jerzy Bordziłowski (1966–1968),
– gen. dyw. Tadeusz Tuczapski (1968–1971),
– gen. broni Eugeniusz Molczyk (1971–1986);
2) szefowie Głównego Zarządu Szkolenia Bojowego WP:
– gen. broni dr Wojciech Barański (1986–1989),
– gen. dyw. Edmund Bołociuch (1989–1990),
– gen. dyw. Henryk Szumski (1990–1992);
3) szef Inspektoratu Szkolenia Sztabu Generalnego WP:
– gen. dyw. Leon Komornicki (1993–1997);
4) dowódcy Wojsk Lądowych:
– gen. broni Zbigniew Zalewski (1997–2000),
– gen. broni Edward Pietrzyk (2000–2006).
Ważną rolę odgrywali zastępcy przewodniczącego Komitetu Redakcyjnego. Oni byli codziennymi opiekunami redakcji, oni najlepiej znali nasze problemy i troski, przychodząc wielokrotnie z pomocą. Funkcję tę pełnili:
– gen. dyw. dr Jan Śliwiński (1962–1965),
– gen. dyw. Józef Stebelski (1968–1972),
– gen. dyw. Stanisław Antos (1973–1978),
– gen. broni dr Wojciech Barański (1978–1986),
– gen. bryg. Edmund Bołociuch (1986–1989),
– gen. dyw. Julian Lewiński (1990–1992),
– gen. dyw. Aleksander Poniewierka (1993–2002),
– gen. broni Andrzej Tyszkiewicz (2003–2004),
– gen. bryg. Brunon Herrmann (2004–2006).
Zmieniali się przewodniczący i członkowie Komitetu Redakcyjnego, zmieniali się redaktorzy, zmieniały się także: szata graficzna, objętość, układ działów, rodzaj papieru i jakość zdjęć, a także technika montażu i druku. Tym, co pozostawało niezmienne w „PWL” od momentu jego powstania, było powiązanie poruszanych zagadnień z problematyką szkolenia i wychowania w Wojskach Lądowych.
Czytelnicy, Autorzy i Redaktorzy
Żywotność i efektywność działania redakcji „PWL” zależy od jej więzi z czytelnikami i autorami. Konsultacje z szerokimi rzeszami czytelników redakcja traktowała, jako niezbędną i nadzwyczaj ważną formę pracy zespołu. Utrzymywanie ścisłej więzi z odbiorcami pozwala poznać ich potrzeby i zainteresowania. Co dwa lata redakcja zwracała się do dowódców związków taktycznych i oddziałów o opinie i uwagi na temat czasopisma. Wraz z opiniami nadsyłano propozycje, które redakcja uwzględniała w planie publikacji. Z satysfakcją mogę napisać, że oceny były pozytywne. Redakcja była wdzięczna również tym oficerom, którzy na bieżąco przekazywali swe uwagi o „PWL”, za ich troskę o poziom czasopisma.
Źródłem pomysłów redakcyjnych, a więc siły Redakcji, byli i są, bowiem Czytelnicy i Autorzy. Nadmienię, iż rocznie Redakcja w latach 80. i 90. ubiegłego wieku otrzymywała około 700 artykułów. Z tego zaledwie niewiele ponad połowę można było zamieścić, albowiem taka była pojemność pisma.
Do lipca 2009 r. wydano 595 numerów czasopisma w wersji jawnej i 11 numerów w wersji tajnej. Do każdego z nich przygotowywano średnio ponad 30 materiałów. Łatwo policzyć, iż w ciągu 50-lecia opublikowano około 20 tys. artykułów. Do tego należy doliczyć ponad 200 jawnych dodatków monotematycznych i jeden tajny.
Wśród zamieszczanych artykułów przeważają prace kadry zawodowej, najczęściej oficerów starszych (najwięcej – podpułkowników) i kapitanów, sporadycznie natomiast zabierali głos podoficerowie. Wielka jest, zatem rzesza redaktorów i współtwórców „PWL”. Wymienię choćby kilka nazwisk: płk dypl. Zygmunt Czarnotta, płk dypl. mgr Franciszek Góral, płk dypl. Michał Humenny, płk doc. dr Tadeusz Janiszewski, płk dypl. Władysław Jasieński, płk doc. dr Czesław Jędrys, płk dr Wiktor Matczyński, płk prof. dr hab. Ireneusz Nowak, płk dypl. Kazimierz Pachowski, płk mgr Urban Staniszewski, płk dr Stanisław Śledź, płk dr Ryszard Urliński, płk dypl. Stefan Wiejak, ppłk dr inż. Jerzy Garstka i wielu innych. Najaktywniejsi autorzy, publikujący swe artykuły na łamach „PWL”, byli od 1978 r. wyróżniani doroczną nagrodą „Przeglądu Wojsk Lądowych”, którą uroczyście wręczał przewodniczący Komitetu Redakcyjnego. Od 1995 r. – dzięki inicjatywie płk. Antoniego Witkowskiego – był nią kordzik. Najwięcej razy przyznano ją następującym autorom:
1) płk dypl. Zygmunt Czarnotta – 14 razy,
2) płk dypl. mgr Franciszek Góral – 10 razy,
3) płk doc. dr Tadeusz Janiszewski – 7 razy,
4) płk dr Stanisław Śledź – 6 razy,
5) płk dypl. Kazimierz Pachowski – 4 razy,
6) ppłk dr inż. Jerzy Garstka – 3 razy,
7) płk dr Wiktor Matczyński – 3 razy,
8) płk prof. dr hab. Ireneusz Nowak – 3 razy,
9) płk dr Ryszard Urliński – 3 razy,
10) płk dypl. Stefan Wiejak – 3 razy.
Ważnym ogniwem w wydawaniu „Przeglądu Wojsk Lądowych” byli i są redaktorzy. Dzięki ich pracy wiele pierwszych, nieporadnych artykułów początkujących autorów ujrzało światło dzienne. Od pomysłowości i umiejętności redaktorów zależał i nadal zależy, bowiem kształt miesięcznika, wypełnianie funkcji organizatorskiej itp. Wreszcie od ich umiejętności organizatorskich zależała i nadal zależy liczba artykułów przysyłanych do Redakcji. Redaktorzy „PWL” byli i są dobrymi specjalistami nie tylko w dziedzinie redagowania, ale również w swoich rodzajach wojsk. Brali czynny udział w konferencjach i sympozjach organizowanych przez uczelnie wojskowe oraz rodzaje wojsk. Warto dodać, że redakcja „PWL” była w 1988 r. współorganizatorem – razem z Wyższą Szkołą Oficerską Wojsk Pancernych w Poznaniu – konferencji naukowej na temat czołgu T-72. „Przegląd Wojsk Lądowych”, w ciągu 50 lat jego funkcjonowania, redagowało 28 redaktorów, a dbało o jego czystość językową – 8 redaktorek-stylistek. Dzisiaj, po wielu latach, gdy dużej części z nich nie ma wśród nas, najlepiej się pamięta i wspomina właśnie tę atmosferę koleżeństwa, współpracy i `życzliwości. A jeśli nawet były jakieś zgrzyty, to czy warto o nich pamiętać?
Obecnie „PWL” jest redagowany przez bardziej niż skromny zespół. Wspiera go aktywnie rzesza ludzi życzliwych i oddanych miesięcznikowi. Należą do nich zapewne oficerowie z Dowództwa Wojsk Lądowych, ze sztabów okręgów wojskowych i korpusu, związków taktycznych i oddziałów, a także z uczelni i centrów szkolenia.
*
Zamiast podsumowania krótka refleksja osobista. Moje 20 lat przepracowanych w „PWL”, w tym siedem na stanowisku redaktora naczelnego, stanowi 40-procentową cząstkę czasu istnienia czasopisma. Miałem szczęście do przełożonych – tych redakcyjnych: płk. mgr Remigiusza Surgiewicza i płk. mgr. Antoniego Witkowskiego, ale także tych wyższego szczebla – gen. dyw. Leona Komornickiego, gen. broni Zbigniewa Zaleskiego i gen. broni Edwarda Pietrzyka. Najdłużej współpracowałem z zastępcą przewodniczącego Komitetu Redakcyjnego gen. dyw. Aleksandrem Poniewierką, który przez wiele lat dobrze opiekował się redakcją. Dzięki Jego wyrozumiałości i wsparciu wiele wręcz niemożliwych do załatwienia spraw udało się przeforsować z korzyścią dla czytelników. Dzielnie wspierali realizację planów i przedsięwzięć redakcyjnych moi zastępcy – ppłk mgr Ryszard Radziejewski i mjr (później pułkownik) mgr Wojciech Hajnus. Wspaniale pracowało się z redakcyjnymi Koleżankami i Kolegami. Tych, którzy odeszli na wieczny dyżur redakcyjny, nigdy nie zapomnę. Jeśli odnosiliśmy sukcesy, to tylko dlatego, że cały zespół starał się, po prostu, widzieć na pierwszym miejscu Czytelnika.
Kończąc, chciałbym złożyć słowa uznania dla wszystkim twórców naszego miesięcznika, życzę im ostrych piór i trafnych spostrzeżeń dotyczących szkolenia i wychowania w tych jakże innych, nowych uwarunkowaniach. Skłaniam głowę w stronę moich poprzedników – przewodniczących Komitetu Redakcyjnego – to właśnie dzięki Panom Generałom pismo przez dziesięciolecia rozwijało się i służyło naszym Siłom Zbrojnym. Dziękuję wszystkim byłym redaktorom czasopisma za wytrwałą, żmudną i konsekwentną pracę w wydawaniu miesięcznika, pozyskiwaniu autorów oraz ciekawych i aktualnych tematów, życzę Państwu dużo zdrowia oraz proszę o wspieranie młodszych kolegów po piórze swym bogatym doświadczeniem. Redakcji zaś życzę kolejnych równie udanych numerów czasopisma, wytrwałości w jego redagowaniu oraz wielu sukcesów zarówno w służbie, jak i w życiu osobistym.
