Druga Emerytura - Zasadzki i Pułapki

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym w Polsce funkcjonuje szereg systemów zaopatrzenia emerytalnego: system powszechny i systemy branżowe. Systemem powszechnym objęte są osoby odprowadzające składki na ubezpieczenie społeczne, a wysokość emerytury zależy od sumy odprowadzonych składek. Branżowe (niepowszechne) systemy emerytalne dotyczą: służb mundurowych, górników, nauczycieli, kolejarzy, prokuratorów, sędziów oraz osób rozliczających się za pośrednictwem KRUS.
    System emerytalny służb mundurowych obejmuje: żołnierzy, funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Zasady ich funkcjonowania opisane są w dwu ustawach, jedna dotyczy żołnierzy (zwana dalej  „ustawą wojskową”), druga pozostałych służb mundurowych (zwana dalej  „ustawą policyjną”).
   Zgodnie z ustawą wojskową prawo do zaopatrzenia emerytalnego przysługuje żołnierzowi po 15 latach służby wojskowej, a żołnierzowi powołanemu do zawodowej służby wojskowej po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 2012 r., po 25 latach służby.

Tu zaczynają się pierwsze schody. Ustawa wojskowa odrębnie traktuje żołnierzy zawodowych, którzy wstąpili do służby przed dniem 2 stycznia 1999 r. od żołnierzy zawodowych, którzy wstąpili do służby po dniu 1 stycznia 1999 r.
    W przypadku żołnierzy zawodowych, którzy wstąpili do służby po dniu 1 stycznia 1999 r. nabycie emerytury oraz sposób jej obliczenia określa właśnie art. 15 ustawy. Zgodnie z tą regulacją za 15 lat służby wojskowej emerytura żołnierza wynosi 40% podstawy jej wymiaru i rośnie o 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby. Emerytura ulega podwyższeniu za pełnienie służby w szczególnych warunkach wymienionych w ustawie.
    Emerytura żołnierza zawodowego, który wstąpił do służby po 1 stycznia 1999 r. może być więc naliczona tylko i wyłącznie z okresów służby wojskowej i podwyższona jedynie za działania związane wyłącznie ze służbą wojskową. Emeryt taki nie ma możliwości doliczenia do emerytury wojskowej okresów pracy cywilnej.

Natomiast emerytura żołnierza zawodowego, który wstąpił do służby wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 r. obliczana jest w powyższy sposób, jednak podstawa jej wymiaru może zostać podwyższona także o okresy pracy przed służbą oraz po służbie wojskowej, tj. o 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych poprzedzających służbę, nie więcej jednak niż za trzy lata tych okresów, o 1,3% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych ponad trzyletni okres składkowy oraz o 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów nieskładkowych poprzedzających służbę. Niezależnie od daty powołania do służby wojskowej emerytura wojskowa nie może przekroczyć 75% podstawy jej wymiaru.

Pamiętać należy, że ustawa wojskowa w art. 7 stanowi, że „w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przewidzianych w ustawie (wojskowej) z prawem do emerytury lub renty albo do uposażenia w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego przewidzianych w odrębnych przepisach wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej”.

Należy również zauważyć, iż ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwana dalej „ustawą o emeryturach”) reguluje zasady wypłaty emerytur oraz możliwości łączenia różnych świadczeń. Jej art. 95 ust. 1 zawiera ogólną regułę wypłaty jednego świadczenia, który stanowi, iż w przypadku zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Ust. 2 powyższego artykułu wskazuje, iż zasadę wypłaty jednego świadczenia stosuje się również w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty z FUS z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy, jednakże z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa (policyjna) została obliczona według zasad określonych w art. 15a (18e), czyli gdy żołnierz (funkcjonariusz) wstąpił do służby po dniu 1 stycznia 1999 r.

Wielu żołnierzy podjęło pracę po odejściu z wojska. Odprowadzali składki na ubezpieczenie społeczne bez możliwości późniejszego podwyższenia emerytury. Niektórzy bezskutecznie szukali sprawiedliwości w sądach.
   Dopiero w styczniu 2019 r. Sąd Najwyższy rozpatrując sprawę kasacyjną jednego z emerytów wojskowych (sygn. akt. I UK 426/17) stwierdził, że „nie można jednakże nie zauważyć, że nie wszyscy żołnierze, który pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., mogą faktycznie zrealizować uprawnienie do wykorzystania „cywilnej” wysługi emerytalnej”. Zdaniem SN sytuacja, w której emeryci  mundurowi, którzy wstąpili do służby przed 2 stycznia 1999 r. są odmiennie traktowani od tych, którzy wstąpili do służby po 1 stycznia 1999 r. narusza zasadę równego traktowania, o której mowa w art. 32 Konstytucji RP.
    Bez wdawania się w rozbieranie na części dalszych zawiłości języka prawniczego, Sąd Najwyższy uznał, że uzasadnione jest prawo do pobierania przez emerytów wojskowych, którzy wstąpili do służby przed 1 stycznia 1999 r. dwóch emerytur „wypracowanych” niezależnie od siebie, tzn. emerytury mundurowej oraz emerytury z powszechnego systemu emerytalnego. W rezultacie Sąd Okręgowy w Łodzi, związany powyższym postanowieniem SN, wydał wyrok korzystny dla emeryta.

Problem w tym, że polski system prawny nie opiera się na precedensach. Oznacza to, że wyrok jednego sądu wydany w Polsce nie zobowiązuje innego sądu do wydania takiego samego wyroku w analogicznej sprawie. Moc obowiązującą (i to nie zawsze) mają uchwały SN podjęte w składzie 7 sędziów, którym skład ten nadał zasadę obowiązującej zasady prawnej. W omawianej skardze kasacyjnej SN orzekał w składzie trzyosobowym i w związku z tym takiej zasady nie mógł ustalić.

Tutaj pojawiają się zasadzki i pułapki, o których mowa w tytule. Niektórzy emeryci mundurowi, którzy mogli ubiegać się o przyznanie drugiej emerytury, zachęceni ww. wyrokiem SN postanowili wystąpić do ZUS o przyznanie emerytury z systemu powszechnego. ZUS taką emeryturę przyznawał, ale powołując się na przepis art. 95 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach zawieszał jej wypłatę. Emeryt kierował sprawę do sądu i prawomocnie ją wygrywał. Wówczas ZUS wypłacał świadczenie informując o tym Wojskowe Biuro Emerytalne. Dyrektor WBE powołując się na wymieniony wyżej art. 7 wojskowej ustawy emerytalnej oraz art. 95 ust.1 ustawy o emeryturach zawieszał wypłatę emerytury wojskowej. W tej sytuacji zaskoczony emeryt mundurowy z reguły otrzymuje niższą emeryturę z systemu powszechnego.
    Jak w tej sytuacji uniknąć zasadzek i pułapek. Zastrzegam, że są to moje prywatne, absolutnie subiektywne uwagi, które nie mogą być traktowane jako wykładnia prawa. Zwracam uwagę, że w art. 7 ustawy wojskowej, jak i art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach występuje stwierdzenie „wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną (zainteresowanego)”. Według mnie oznacza to, że wystąpienie do ZUS o przyznanie emerytury z systemu powszechnego, (a w konsekwencji skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego) jest traktowane przez tę instytucję jako dokonanie wyboru, czyli złożenie oświadczenia woli. Oświadczenie woli może być złożone w różnej formie. Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby. Miejmy to na uwadze. Dotarcie oświadczenia woli do adresata (ZUS) wywołuje określonego rodzaju skutki prawne. Skutki te mogą być bardzo niekorzystne dla emeryta wojskowego.

Dlatego zanim Szanowny Emerycie zdecydujesz się wystąpić do ZUS o drugą emeryturę dobrze się zastanów i policz czy Ci się to opłaci. Skorzystaj z pomocy prawnika  biegłego w sprawach emerytalno-rentowych. Jeśli emerytura z systemu powszechnego będzie wyższa od wojskowej to tak, jeśli nie, to nie ryzykuj.
    PAMIĘTAJ Szanowny Emerycie, odwołanie złożonego oświadczenia woli jest niesamowicie trudne, praktycznie niemożliwe. Warunki odwołania określa art. 61 § 1 Kodeksu Cywilnego (odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej). W literaturze prawniczej można znaleźć pogląd, że „skuteczne odwołanie złożonego jednostronnie oświadczenia woli mogłoby nastąpić w sytuacji, gdyby miałoby zostać dokonane za zgodą strony, do której dotarło”.
    Oznacza to, że ZUS musiałby wyrazić zgodę na prośbę emeryta o rezygnację z drugiej emerytury. Zainteresowane osoby mogą próbować używając argumentów, że przychylając się do prośby o odwołanie wniosku o przyznanie drugiej emerytury, adresat (ZUS) na tym nie traci i nie zachodzi potrzeba ochrony jego interesu. Czy taki wniosek będzie skuteczny? Szczerze mówiąc - nie wiem. Jak w takiej sytuacji zachowa się dyrektor WBE? Czy odwiesi zawieszoną wypłatę emerytury mundurowej? Tego nikt nie jest w stanie przewidzieć.

Pojawia się pytanie jakie jest i będzie stanowisko MON w tej kwestii. Odpowiedzi udziela pismo Departamentu Spraw Socjalnych MON z dnia 27 sierpnia 2020 r. do jednego z WBE, w którym m. in. można przeczytać „kwestia zbiegu prawa wojskowych świadczeń emerytalnych z prawem do świadczeń z systemu powszechnego w świetle cytowanego art. 7 wojskowej ustawy emerytalnej może być rozstrzygnięta zgodnie z regulacjami prawnymi zawartymi w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, tzw. zasadą jednego świadczenia.
  Wyroki zapadłe w indywidualnych sprawach nie stanowią wykładni przepisów obowiązującego prawa. Zatem każda sprawa w przedmiotowym zakresie winna być rozpatrywana indywidualnie, a następnie w drodze ewentualnego postępowania sądowego.
    Wskazać należy, że zgodność cytowanego art. 7 i art. 95 ust 1 i 2 z art. 32 ust 1 w związku z art. 2 i art. 67 ust 1 Konstytucji RP oczekuje na rozpatrzenie przez Trybunał Konstytucyjny w związku z wniesioną w dniu 1 czerwca 2016 r. skargą konstytucyjną (sygn. akt SK 9/16).”

Tak więc w przypadku zawieszenia wypłaty emerytury mundurowej konieczne będzie każdorazowe odwołanie od decyzji WBE do Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z pozwem o wydanie nakazu wypłaty zawieszonej emerytury mundurowej. Trzeba mieć nadzieję, że sądy będą wyrokowały tak samo, jak sprawach kierowanych przeciwko ZUS. Należy jednak mieć na uwadze i to, że WBE będą występowały do SN o kasację niekorzystnych dla siebie wyroków. Pamiętać należy również, że postępowanie w sprawach emerytalnych ma charakter indywidualny i nie jest możliwe wnoszenie pozwów zbiorowych.

Henryk BUDZYŃSKI